Zugunruhe

Zugunruhe werd gecreëerd in het kader van de tentoonstelling Paradys in Oranjewoud. Op uitnodiging van curator Hans den Hartog maakten verschillende internationale kunstenaars een werk waarin ze zich lieten inspireren door de geschiedenis van de plek. Bosmans' monumentale beeld was oorspronkelijk ontworpen voor de kerk van Katlijk, aan de rand van het bos.

"'Bestaat er zoiets als een instinctief verlangen naar het paradijs?' Die vraag kwam bij Kasper Bosmans op toen hij de Thomaskerk in Katlijk binnenliep, een zestiende-eeuwse kerk die op een kleine terp in het open veld staat en die de geborgenheid uitstraalt die je zou verwachten van een paradijs. Maar hoe ziet het paradijs er eigenlijk uit? En kun je verlangen naar een plek waar je nooit bent geweest?" [Darley, 2022].

Om die vragen te beantwoorden trekt Bosmans een parallel met het gedrag van vogels, en baseert zich daarbij op het boek The Wisdom of Birds (2008) van Tim Birkhead. Over het onderwerp migratie vraagt de Britse ornitholoog zich af: vliegen ze instinctief naar het zuiden of volgen ze een aangeleerde route? Het experimente dat A. Perdeck in 1958 opzette met een groep spreeuwen toonde aan dat migratie een kwestie is van zowel erfelijkheid als ervaring. De Nederlandse wetenschapper verplaatste de vogels 600 km naar het zuidoosten en liet ze daar los. Terwijl de jongere vogels louter op hun interne kompas vertrouwden en hun tocht voortzetten alsof er niets gebeurd was, pasten de oudere vogels hun traject aan om terug te keren naar de plek waar ze het vorige jaar hadden overwinterd.

Vogels zijn een steeds terugkerend thema in het werk van de kunstenaar (onder meer in de Sand Paintings). "Volgens Bosmans weerspiegelt zijn fascinatie de relatie tussen mens en vogel die er door de eeuwen heen altijd al is geweest; een primaire aantrekkingskracht die voortkomt uit het feit dat de vogel kan vliegen en de mens niet. 'Er is iets magisch aan,' zegt Bosmans. 'Geesten vliegen en de heilige geest zweeft door de lucht in de vorm van een vogel. En iedereen droomt ervan om te kunnen vliegen. Het is een soort verlangen, een jaloezie'." [Darley, 2022].

In Katlijk verbindt Bosmans dit verlangen om naar het zuiden te vliegen met het idee van het paradijs. Een onbekende en toch instinctief begeerde plek die we altijd al proberen (terug) te vinden. Dus schildert Bosmans in de ellips die in het marmer is gegraveerd een groep vogels die naar het zuiden vliegen. De cyclische vorm van de ellips staat symbool voor de herhaling van de seizoenen, die elkaar tot in het oneindige opvolgen, en verwijst naar de eeuwige zoektocht naar het paradijs.

Dat wordt ook benadrukt door de titelkeuze. Zugunruhe, een term uit het Duits, is een samentrekking van 'beweging, migratie' (Zug) en 'zorgen, angst' (Unruhe). Het wordt soms vertaald als 'migratierusteloosheid', met een verwijzing naar het gevoel van rusteloosheid dat tijdens het trekseizoen wordt waargenomen bij trekkende dieren, met name vogels, zelfs als die in gevangenschap leven.